وب سایت برقع

• خود زندگی نامه به مثابه ی روش
• بر اساس فصل هفتم از کتاب روش شناسی هنر
• نوشته ی لوری آدامز
•  نویسنده: سارا کارگری آریان ۹۵/۱۱/۳

خود زندگی نامه به مثابه ی روش
زندگی نامه و خود زندگی نامه به عنوان روش، درمطالعه ی تاریخ هنر، آثارهنری را دررابطه با زندگی و شخصیت هنرمند بررسی می کند و مفهوم تالیف را جدی می گیرد. و بطور کلی یک روش سنتی در تفسیر متن است که در مقاله ی «مرگ مولف» رولان بارت به چالش کشیده شده است. به نظر بارت مولف نبایددرتفسیر متن دخالت داشته باشد چرا که در این صورت، اثر محدود به مقصود مولف شده و نمی تواند مورد خوانش های متعدد قرارگیرد.با این وجود روشی که در این مبحث مطرح می شود همان روش سنتی شناخت شخصیت هنرمند است. در تفاوت زندگی نامه و خود زندگی نامه میتوان گفت زندگی نامه شرحی است که دیگران بر زندگی یک هنرمند مینویسند و یا آن را به تصویر میکشند. اما در خود زندگی نامه، خود هنرمند در اثرش به شخصیت، باورها و اندیشه ی خود اشاره میکند.با توجه به اینکه در این مبحث، زندگی نامه به عنوان روشی برای مطالعه ی تاریخ هنر در نظر گرفته شده، بنابراین ترتیب تاریخی در نوشته حاضر نیز رعایت شده که به چهار دوره ی کلی تقسیم می شود: 1- دوران کهن 2- قرون وسطی 3- رنسانس 4-رنسانس به بعد
دوران کهن- در تاریخ هنر غرب نخستین منابع نوشته شده که در آنها نام هنرمندان مشخص آمده است ویژگی اسطوره ای دارند و هنرمندان را با ایزدان مرتبط می کند. در یونان باستان ارتباط هنرمندان و ایزدان آنقدر نزدیک بوده که خدایان همیشه مراقب بوده اند که تمایز خود و هنرمندان را حفظ کنند و یکی از دلایل آن این بوده که توانایی تقلید از طبیعت، مقام هنرمند را نشان میداده است. برخی هنرمندان تا جایی پیش رفته اند که تندیس های آنان در مقایسه با طبیعت فقط «روح» کم داشته است و در اسطوره ها از هنرمندانی یاد شده که سعی کرده اند روح را از طریق دعا و یا روش های دیگر به دست آورده و آفرینش خود را کامل کنند. به عنوان مثال ام هوتپبنیانگذار معماری مقبره های سنگی در مصر مقام خدایی داشته و پرستش می شده است.
قرون وسطی- با رواج مسیحیت، نوشتن از معجزات و زندگی قدیسان، جانشین نام هنرمندان می شود و همان داستانهایی که در متن آنها از هنرمند یاد می شد در این دوره قدیسان را معرفی می کند. برای مثال، در کتاب مقدس،مسیح به صورت کودکی توصیف میشود که با گل رس پرندگانی را میسازد و سپس به فرمان او جان می گیرند. این جایگاه، تا قبل از مسیحیت متعلق به هنرمندان بوده است. مانند پرومته که در اسطوره های قبل از میلاد، هنرمندی است که اولین انسانها را از خاک رس ساخته و سعی می کند روح را از خدایان دزدیده و به تندیس های خود جان بخشد.
رنسانس- با آغاز رنسانس، نوشتن زندگی نامه ی هنرمندان نیز از نو آغاز شد. مهمترین اثری که به صورت نمونه ای از رویکرد زندگی شناختی به تاریخ هنر درآمد، زندگی هنرمندان اثر واساری است که در سال 1550 میلادی منتشر شد و زندگی هنرمندان از نیمه ی قرن سیزدهم تا دوران حیات خود واساری در قرن شانزدهم را شامل میشود. این کتاب با نگاه سنتی به قراردادهای زندگی نامه ای و تحت تاثیر اندیشه ی قرون وسطی نوشته شده است.قراردادهای زندگی نامه ای به جنبه هایی از زندگی و شخصیت هنرمند اشاره دارد که یا در زندگی هنری فرد تاثیر مستقیم داشته و یا در قضاوت و شناخت دیگران از فرد به عنوان یک هنرمند موثر بوده و بازتاب آن را در اثر هنری میتوان دید. در قراردادهای زندگی نامه ای در این دوره نکاتی مانند موارد زیر مورد توجه قرار میگیرد:
– منشا الهی داشتن نبوغ هنری
– پیش بینی خوش آتیه بودن هنرمند از دوران کودکی
– رقابت با سایر هنرمندان
– انزوا در برابر استعداد برتر
– خواسته ها و بلند پروازیها
کتاب واساری به عنوان بهترین نمونه ای که با رویکرد زندگی نامه ای نوشته شده، روش سنتی قرون وسطی را دنبال کرده است. نمونه ی بارز نگاه قرون وسطایی واساری، توضیحات او در مورد تابلوی میلاد اثرجوتو است.(تصویر شماره 1)واساری در این اثر، نقش گوسفند را مورد توجه قرار داده و اشاره میکند که اولین بار کشیدن این نقش (گوسفند) باعث شده که چیمبائو به استعدادهنری او پی ببرد. واساری، جوتو را در ارتباط با نقش گوسفند، با مسیح که معمولا در نقش چوپان ظاهر می شده، مقایسه کرده و سعی می کند بین تلاش جوتو برای دقت در اجرای نقش گوسفند و پیشینه ی این نقش در ذهن هنرمند، ارتباط ایجاد کند. در حالی که اگر این اثر با رویکرد شمایل نگاری یا شکل گرایی تفسیر شود نکته های زیادی در نمایش فضا و شکل ارائه ی دراماتیک شخصیت ها برای اثبات شاهکار بودن آن و نام آوری جوتو وجود دارد.

تصویر1-  Giotto, Nativity,1305. Arena chapel, Padua

مثلا اینکه جوتو نخستین نقاشی بوده که پیکرها را از پشت نشان داده و یا نمایش همزمان چند رویداد در یک صحنه، همچنین نمایش یوسف در حال چرت زدن که هم با رویکرد شمایل نگاری (توجه به معنا) قابل توضیح است و هم از نظر نحوه ی اجرا از شاهکارهای شکل حجمی محسوب می شود.
رنسانس به بعد- از رنسانس به بعد منابع زیادی از زندگی نامه و خود زندگی نامه ی هنرمندان در دسترس قرارگرفت که می توان از آنها در تفسیر آثار هنری استفاده کرد. مانند:

– دفترچه های لئوناردو داوینچی
یک یادداشت 72 صفحه ای شامل دیدگاههای داوینچی درباره ی جهان، انسان، تکنولوژی، تحقیقات او در مورد قوانین پرسپکتیو، شناخت آناتومی بدن انسان و نقشه وطرح های زیادی که به شناخت عمیقتر ما از این شخصیت و نگاه او به دنیای اطرافش کمک می کند.(تصویر شماره ی2)
– نامه های ونگوگ
تعداد 903 نامه از ونگوگ در سال 1914 توسط همسر برادرش منتشر شده که به بستگان یا سایر هنرمندان نوشته شده است و منبع مفیدی برای مطالعه ی آثار ونگوگ با رویکرد زندگی نامه ای است. زیرا در این نامه ها او از عقاید، ذهنیات، تاثیراتی که از سایر هنرمندان گرفته و یا نظرش در مورد آثار نقاشان همعصرش و بسیاریموارد شخصی دیگر صحبت کرده است.
– شعرهای میکلانژ
– یادداشت های دلاکروا
یا حتی امضای هنرمند هم می تواند منبعی برای مطالعه ی تاریخ هنر باشد. 

Pages of the Codex Leicester, 1510, Leonardo da Vinci,- تصویر2

خود زندگی نامه ی دیداری

در خود زندگی نامههای دیداری، تصویربه منزله ی متنی است که هنرمند را میشناساند وبه ما در شناخت خالق اثر کمک میکند و به دو گروه کلی مستقیم وغیرمستقیم تقسیم می شود. نمونه مستقیم آن سلف پرتره ها هستند که طی آن هنرمند آگاهانه تصویرخود را نقش میزند مانند بیش از هشتاد سلف پرتره که رامبراند از خود کشیده و یا بیشتر از بیست سلف پرتره که ون گوگ ترسیم کرده و هرکدام به دوره ای از زندگی او تعلق دارد (تصویر شماره ی3).

تصویر 3

در پرتره ممکن است هنرمند چهره ی هنرمند دیگری را نقاشی کند و یا کار پیشین یک هنرمند را دوباره تفسیر کند مانند کاری که مارسل دوشان با تابلوی مونالیزا انجام داد (تصویر شماره ی 4). اودر سال 1919 مونالیزای داوینچی را (با اضافه کردن سبیل به چهره ی مونالیزا و تغییر نام تابلو) مورد بازخوانی قرار داد. تفسیرهای متفاوتی در مورد این اثر بیان شده است؛ بنا به یک تفسیر، دوشان برای رساندن صدای سبک خود به گوش مخاطب بایستی در برابر غول سنت می ایستاد و برای این کار مونالیزا را که به صورت تمثال هنر غربی درآمده بود انتخاب کرد. در تفسیری دیگر در کتاب رمزهای داوینچی نوشته ی دن براون این اثر اشاره به دوجنسی بودن چهره ی مونالیزا و در واقع خود لئوناردو است که در این کتاب نیز به آن اشاره شده است و بعضی نیز آن را نتیجه ی نهیلیسم ناشی از جنگ جهانی می دانند.

تصویر5 – Vincent Vangogh ,Ressurrection of Lazarus, 1890,Stedelijk Museum, Amsterdam.

تصویر 4- Marcel Duchamp L.H.OOQ. 1919, Philadelphia Museum of Art

نمونه ی غیرمسقیم خود زندگی نامه ی تصویری، همانی هنرمند با متنی است که برای نمایش انتخاب کرده است . مثلا وقتی ونگوگ در تابلوی زنده شدن العازار چهره ی خود را به صورت العازار زنده شده نمایش میدهد؛ به احساس خود اشاره دارد که پس از یک دوره بستری شدن در بیمارستان روانی دوباره به زندگی عادی بازگشته است (تصویر شماره ی5).
درسلف پرتره ها، بلند پروازیهای اجتماعی یکی دیگر از قراردادهای زندگی نامه ای است که نمونه ی غیر مستقیم آن در تابلوی مشهور ندیمه ها دیده می شود. ولاسکوئز در زمان رسم این تابلو، هنوز به مقام نجیب زادگی نرسیده بود. یعنی با اعطای این مقام به او هنوز موافقت نشده بود. اما او خود را در این نقاشی یک نجیب زاده ی صاحب ادعا در کنار خانواده ی پادشاه و در مقام نقاش دربار و یک اشرافی معرفی میکند و با نشان دادن پشت بوم نسبتا بزرگی به مخاطب و پنهان کردن تصویری که در حال نقاشی کردن است و نشان دادن خود، بر حضور خود به عنوان نقاش تاکید می کند (تصویر شماره ی6).

– Diego Velazquez,Las Meninas,1656,Prado,Madrid تصویر 6

در اثبات این تفسیر می توان این نکته را یادآور شد که ولاسکوئز، سه سال پس از اتمام این نقاشی، وقتی نشان صلیب سرخ مقام سانتیاگو به او داده شد، تابلو را بازسازی کرد و تصویر صلیب سرخ را روی لباس خود اضافه کرد.
امضا به منزله ی خود زندگینامه
در مورد امضا فرم، ماهیت و یا جای یک امضا می تواند معنای خود زندگی نامه ای داشته باشد یعنی چیزهایی در مورد هنرمند به ما بگوید. نمونه ی آن محل امضای ون گوگ در نقاشی سیب زمینی خورها است که پشت صندلی جوان نشسته در سمت چپ تابلو قرار گرفته است(تصویر شماره 7). چرا ونگوگ این قسمت را انتخاب کرده است؟ آیا رابطه ای بین چهره و حالت این شخص و نقاش می تواند وجود داشته باشد؟ پاسخ به این سوالات و مشابه آن، به احتمال زیاد به ما در تفسیر اثر کمک میکند.

Vincent Van Gogh, The Potato Eaters, 1885, Muller, The Netherland- تصویر 7

برخی اوقات امضاها شکل دیگری دارند مثلا در تابلوی آنوفل فیلی در روز عروسیامضای وان آیک یک یادداشت است که بالای آینه قرار داده شده و می گوید: «Johannes de eyckfuit hic» به معنی «یان وان آیک اینجا بوده». این یک سلف پرتره نیست اما هنر مند علاقه داشته بجز در مقام مولف، در تصویر نیز حضور داشته باشد (تصویر شماره ی8).

Jan van Eyck, AnophelFili Wedding Portrait, 1434.- تصویر 8

به عنوان آخرین تصویر از این مبحث، طرح ساده ای از سال استاین برگ، موضوع مورد بحث را به زیبایی در خود خلاصه کرده است، که در آن هنرمندی در حال ترسیم چهره ی خودش است (تصویر شماره ی9).

تصویر 9 – Saul Steinberg, INK, 1945

منابع :

• تاریخ هنر جهان, جنسن, محمد تقی فرامرزی. انتشارات مازیار 1390
• دایره المعارف هنر.رویین پاکباز, انتشارات فرهنگ معاصر1387
• انگیزه ی آفرینندگی. دنیس اسپور,امیرجلال الدین اعلم. انتشارات نیلوفر1383
• روش شناسی هنر. لوری آدامز,علی معصومی,نشر نظر1387
• درجستجوی زبان نو.رویین پاکباز,نشر نگاه 1392